Κείμενο:  Αναστασία Νικολάου

Φωτογραφίες για τα Πολιτικά: Γιώργος Ιορδάνου

Η πανδημία έχει προκαλέσει το προσωρινό ή και μόνιμο κλείσιμο χιλιάδων μικρών επιχειρήσεων. Η εξαφάνιση του συνοικιακού καφέ σημαίνει κάτι παραπάνω από χαμένους μισθούς. Αντιπροσωπεύει μια συλλογική απώλεια δημιουργικότητας.

Οι ερευνητές έχουν δείξει ότι η δημιουργική σκέψη μπορεί να καλλιεργηθεί με απλές συνήθειες όπως η άσκηση, ο ύπνος και η ανάγνωση. Ένας άλλος ωστόσο καταλύτης είναι οι μη προγραμματισμένες αλληλεπιδράσεις με στενούς φίλους, απλούς γνωστούς και εντελώς άγνωστους. Με το κλείσιμο των καφέ – για να μην αναφέρουμε μέρη όπως μπαρ, βιβλιοθήκες, γυμναστήρια και μουσεία – αυτές οι ευκαιρίες εξαφανίζονται. Φυσικά, δεν αποφέρουν όλες οι τυχαίες συναντήσεις εξαιρετικές ιδέες. Ωστόσο, καθώς τριγυρίζουμε από μέρος σε μέρος, κάθε κοινωνική συνάντηση φυτεύει έναν σπόρο που μπορεί να γεννήσει μια νέα ιδέα ή έμπνευση. Έχοντας περιορίσει τις τυχαίες συναντήσεις και παρατηρήσεις που ερεθίζουν την περιέργειά μας και προκαλούν το ξάφνιασμα, νέες ιδέες, μεγάλες και μικρές, μένουν στην αφάνεια.

•Δεν είναι η καφεΐνη, είναι οι άνθρωποι

Οι ιδέες και το έργο διάσημων καλλιτεχνών, συγγραφέων και επιστημόνων θεωρούνται συχνά ως το αυτοτελές αποτέλεσμα ενός ιδιοφυούς νου. Αυτό όμως είναι παραπλανητικό. Οι ιδέες ακόμη και των πιο μοναχικών ποιητών, μαθηματικών ή θεολόγων αποτελούν μέρος ευρύτερων συζητήσεων ή είναι αντιδράσεις και απαντήσεις στον κόσμο.  Όπως έγραψε ο συγγραφέας Steven Johnson στο “Where Good Ideas Come From”, “το μυστικό στο να έχεις καλές ιδέες δεν είναι να περιορίζεσαι σε μια μεγαλοπρεπή απομόνωση και να προσπαθείς να γεννήσεις μεγάλες ιδέες”. Αντ’ αυτού, ο συγγραφέας προτείνει να «πάμε μια βόλτα», «να αγκαλιάσουμε τη συγκυρία» και «να συχνάζουμε σε καφέ και μπαρ».

Ακριβώς όπως οι σημερινοί ανεξάρτητοι συγγραφείς θα μπορούσαν να χρησιμοποιούν τα καφέ ως δεύτερο γραφείο, έτσι στο Λονδίνο του 18ου αιώνα ήταν το τσάι και τα καφέ που ώθησαν την εποχή του Διαφωτισμού. Τότε, όπως τώρα, οι άνθρωποι γνώριζαν διαισθητικά ότι ήταν «πιο παραγωγικοί ή πιο δημιουργικοί, όταν εργάζονταν σε δημόσιους χώρους», σύμφωνα με τον David Burkus, συγγραφέα του «The Myths of Creativity». Όπως δείχνει η έρευνα, δεν είναι η καφεΐνη, αλλά οι άνθρωποι. Απλά και μόνο το να βρίσκεται κανείς κοντά σε άλλους ανθρώπους που εργάζονται μπορεί να τον παρακινήσει να κάνει το ίδιο.

•Η δημιουργικότητα είναι κοινωνική.

Βρίσκεται επίσης στα συμφραζόμενα. Το δομημένο περιβάλλον παίζει έναν αφανή αλλά σημαντικό ρόλο. Αρχιτέκτονες στο Ηνωμένο Βασίλειο, για παράδειγμα, διαπίστωσαν ότι ο σχεδιασμός της σχολικής αίθουσας επηρεάζει την ταχύτητα μάθησης. Διαπίστωσαν ότι τα χαρακτηριστικά του χώρου, όπως τα έπιπλα και ο φωτισμός, έχουν τόσο μεγάλο αντίκτυπο στη μάθηση όσο και οι εκπαιδευτικοί. Με τον ίδιο τρόπο η αρχιτεκτονική του χώρου των καφέ ενισχύει τη δημιουργικότητα.

Για τους ιδιοκτήτες καφέ, τους υπαλλήλους, αλλά και τους πελάτες, η μετα-covid εποχή παραμένει μακρινή.

Σε τελική ανάλυση, ενώ οι πελάτες φαινομενικά σταματούν από το καφέ της γειτονιάς τους για μια δόση καφεΐνης, στην πραγματικότητα είναι η επαφή, το άγγιγμα και η ένταση της ανθρώπινης συνάντησης που χρωματίζουν αυτή την καθημερινή εμπειρία και που το καφέ ως τόπος ενσαρκώνει.