Γράφει ο Σαράντος Σταυρινός (ιστορικός)
Η μετάβαση της Τουρκίας από «μια ασθενική δημοκρατία σε μια αναδυόμενη δεσποτεία αποφασίστηκε με τη θέληση του λαού και θα είναι ένα δώρο για τον άνθρωπο που το 1996 ως δήμαρχος τότε της Κωνσταντινούπολης είχε δηλώσει πως η «δημοκρατία δεν είναι ένας στόχος αλλά απλά ένα εργαλείο»» έγραφε από την Κων/πολη ο ανταποκριτής του βρετανικού «Guardian» μετά το αποτέλεσμα του δημοψηφίσματος της 16ης Απριλίου.
Σε μια πρώτη ανάγνωση, μπορεί η εκλογική επιτυχία του κυβερνώντος ΑΚP με την βοήθεια και του εθνικιστικού MHP να είναι σημαντική ωστόσο το έργο του στην νέα αυτή εποχή που διέρχεται η γειτονική χώρα γίνεται ακόμη δυσκολότερο. Όπως πολύ σωστά επισήμανε ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης το βράδυ της περασμένης Κυριακής, «από σήμερα και στο εξής η τουρκική κυβέρνηση κι οι υποστηρικτές της αναλαμβάνουν το δύσκολο καθήκον να εξασφαλίσουν την κοινωνική και πολιτική γαλήνη στους κόλπους της τουρκικής κοινωνίας», μ’ ένα σύνταγμα όμως κι ένα πρόσωπο, αυτό του προέδρου Ερντογάν, στο οποίο δεν δίνει την συγκατάθεσή του κι αποδοκιμάζει ένας στους 2 πολίτες της Τουρκίας!
Κοιτώντας προσεκτικά το χάρτη με τα εκλογικά αποτελέσματα στην τουρκική επικράτεια διαπιστώνει κανείς ότι αυτή η νέα αλλά «πύρρειος» νίκη του ΑΚP ήρθε στα πλαίσια μιας Τουρκίας που εδώ και μια δεκαετία περίπου είναι «διαιρεμένη» σε 3 αντιμαχομένες πολιτικές σφαίρες. Η Τουρκία των δυτικών παραλίων και των μεγάλων πόλεων του ΒΔ, Δυτικού και ΝΔ κομματιού της χώρας, η Τουρκία της Μαύρης Θάλασσας, της κεντρικής Ανατολίας και του εσωτερικού κομματιού της χώρας, εκεί που χτυπά η καρδιά των πιο συντηρητικών και θρησκευόμενων υποστηρικτών του τούρκου Προέδρου και η Τουρκία των νοτιοανατολικών επαρχιών δηλ. των Κούρδων.
Ο Ερντογάν θα μπορούσε να έχει χάσει το δημοψήφισμα αν δεν τον «έσωζαν» η πολύ βαθιά Τουρκία, οι ανατολίτες Τούρκοι της διασποράς με την ψήφο τους υπέρ του «ΝΑΙ» και η καλπονοθεία που καταγγέλθηκε από την Αντιπολίτευση αλλά και από Ευρωπαίους παρατηρητές. Έχοντας ωστόσο περιθωριοποιήσει ή φυλακίσει σχεδόν όλους του τους αντιπάλους, έχοντας υπό τον έλεγχό του τα περισσότερα από τα ΜΜΕ, έχοντας απαγορεύσει όλες τις δημόσιες συγκεντρώσεις υπέρ του ΟΧΙ, με την μονοπώληση της εκστρατείας υπέρ του ΝΑΙ από την τηλεόραση και τον τύπο αλλά και στου δημόσιους χώρους κατάφερε να πάρει μόνο 51% έχοντας χάσει τρεις μεγάλες πόλεις, Κων/πολη, Άγκυρα και Σμύρνη, με τις δύο πρώτες να έχουν έναν ιδιαίτερο πολιτικό και συμβολικό συμβολισμό για την πολιτική του καριέρα. Αν και σκυθρωπός κατά την εκφώνηση του επινίκιου λόγου του το βράδυ της περασμένης Κυριακής, καθώς το αποτέλεσμα δεν ήταν το αναμενόμενο για το κόμμα του, ωστόσο δεν άργησε την επόμενη ημέρα να δείξει και πάλι το γνωστό του πρόσωπο κάνοντας πολύ σκληρές δηλώσεις εναντίων των Ευρωπαίων παρατηρητών της εκλογικής διαδικασίας λέγοντας χαρακτηριστικά ότι «η Τουρκία ούτε βλέπει, ούτε ακούει, ούτε αναγνωρίζει τις απόψεις τους», στην συνέχεια προανήγγειλε ένα νέο δημοψήφισμα αυτή τη φορά για την επαναφορά της θανατικής καταδίκης κι ανανέωσε την κατάσταση έκτακτης ανάγκης που είχε επιβάλει αμέσως μετά το αποτυχημένο πραξικόπημα τον Ιούλιο του 2016 για άλλους 3 μήνες δείχνοντας ουσιαστικά ότι τίποτα και κανείς δεν μπορεί να σταθεί εμπόδιο στην πραγματοποίηση του ονείρου του να γίνει ένας νέος σουλτάνος ή καλύτερα ένας de jure νέος Ατατούρκ (πατέρας των Τούρκων). Την «πύρρειο» αυτή νίκη του στο δημοψήφισμα την βάφτισε «Επανάσταση της Ανατολίας» αναφερόμενος εμμέσως στους περιθωριοποιημένους φτωχούς πλην τίμιους και με ψυχή βαθιά συντηρητικούς και θρησκευόμενους ανατολίτες που το στήριξαν για άλλη μια φορά κάτι που ήρθε να επιβεβαιώσει την επαύριο του δημοψηφίσματος και η φιλοκυβερνητική Sabah με πρωτοσέλιδο τίτλο «Επανάσταση του Λαού». Ενδεικτικό και το πρωτοσέλιδο της Hürriyet με τίτλο «Νέο σύστημα μετά από 94 χρόνια». Αντίθετα η μεγαλύτερη ανεξάρτητη κεντροαριστερή εφημερίδα Cumhuriyet, της οποίας ο διευθυντής ζει αυτοεξόριστος στη Γερμανία από τον Ιούλιο του 2016 κι έχει γίνει σύμβολο αντίστασης στον Ερντογάν, είχε ως τίτλο «Έπεσε σκιά στην κάλπη».
Η έστω πάντως οριακή επικράτηση του ΝΑΙ, ενδέχεται να αποτελέσει το «κύκνειο άσμα» της «ατελούς» τουρκικής δημοκρατίας όπως αυτή ιδρύθηκε το 1923 από τον Κεμάλ Ατατούρκ όταν το τουρκικό Κοινοβούλιο καταργούσε επίσημα το σουλτανάτο βάζοντας τέλος στην Οθωμανική εξουσία καθιστώντας την νεότευκτη Δημοκρατία της Τουρκίας διάδοχό της. Σχεδόν 100 χρόνια φαίνεται ότι η ιστορία επαναλαμβάνεται αλλά αντίστροφα αυτή τη φορά. Το αποτυχημένο ή «ελεγχόμενο πραξικόπημα» όπως το χαρακτήρισε πρόσφατα ο αρχηγός της αξιωματικής αντιπολίτευσης στάθηκε η αφορμή για τον Ερντογάν να προχωρήσει σε εκείνες τις συνταγματικές αλλαγές που θα άλλαζαν την μορφή του πολιτεύματος για να γίνει πιο ισχυρό όπως ισχυρίζεται ο ίδιος, για να συγκεντρώσει την απόλυτη εξουσία στα χέρια του όπως τον κατηγορούν οι αντίπαλοι του κι όχι μόνο. Με τις αναθεωρήσεις του τουρκικού συντάγματος, με σημαντικότερη εκείνη της συγκέντρωσης υπερεξουσιών στα χέρια του προέδρου της χώρας και την διαφαινόμενη απουσία «ελέγχου και ισορροπιών» μεταξύ των διαφόρων εξουσιών, ο πρόεδρος Ερντογάν φαίνεται να βάζει τίτλους τέλους στην Τουρκία του Ατατούρκ τείνοντας να γίνει ισόβιος κι ελέω Θεού ηγέτης με το βλέμμα στραμμένο στο 2023, χρονιά ορόσημο για την Τουρκία καθώς θα συμπληρώνονται 100 χρόνια από την Δημοκρατίας της Τουρκίας που ίδρυσε ο Κεμάλ Ατατούρκ και διαδέχτηκε την Οθωμανική Αυτοκρατορία, την οποία μέσω ενός νεοεθνικιστικού λόγου που χρησιμοποιεί και τροφοδοτείται από τις αναμνήσεις του οθωμανικού μεγαλείου, οραματίζεται να επανασυστήσει! Παράλληλα, υψώνοντας διαρκώς το λάβαρο του καταπιεσμένου από τους «σταυροφόρους της Δύσης» αποκαλύπτει πλέον με κάθε τρόπο και σε κάθε έκφανσή της την καλά κρυμμένη όλα τα προηγούμενα χρόνια της διακυβέρνησής του ισλαμική του ατζέντα πίσω από μια όψιμη όπως αποδείχθηκε αρχικά εκσυγχρονιστική και φιλελεύθερη πολιτική έναντι της ΕΕ, των θρησκευτικών μειονοτήτων στο εσωτερικό της Τουρκίας και των Κούρδων μέσω μιας ήπιας φιλελεύθερης ισλαμικής δημοκρατίας, την οποία θαύμαζε η Δύση (ΗΠΑ-ΕΕ) θεωρώντας την ως πρότυπο και για τα γειτονικά μουσουλμανικά κράτη.
Μετά το δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου η Τουρκία είναι μια βαθιά διχασμένη χώρα, χαμένη στη δίνη του χαφιεδισμού, του φόβου και της τρομοκρατίας, η οποία όπως είχε γράψει ο βρετανικός Εκόνομιστ, δύο εβδομάδες πριν το δημοψήφισμα, διολισθαίνει προς την δικτατορία, μέσα σε μια έντονη κοινωνικοπολιτική πόλωση μεταξύ Τούρκων και Κούρδων σε εθνοτικό-γλωσσικό επίπεδο, σ’ ένα εθνοθρησκευτικό ρήγμα μεταξύ σουνιτών και αλεβιτών και σε μία κοινωνικοπολιτικοιδεολογική πόλωση μεταξύ ισλαμιστών και κεμαλιστών (οι λεγόμενοι «λευκοί» Τούρκοι). Πρόκειται, ουσιαστικά, για διαχωρισμούς που διαιρούν βαθιά τον κοινωνικό ιστό της χώρας, κάτι που αποτυπώθηκε με την διανομή των ψήφων στο χάρτη της τουρκικής επικράτειας, προσδίδοντάς του μορφές και στοιχεία εμφυλίου πολέμου άλλοτε σε συμβολικό επίπεδο(την ώρα που οπαδοί του Ερντογάν πανηγύριζαν στου δρόμους, στις γειτονιές της Κων/πολης χιλιάδες οπαδοί του ΟΧΙ, είχαν βγει στους δρόμους χτυπώντας ρυθμικά τις κατσαρόλες σε ένδειξη διαμαρτυρίας αλλά και παθητικής αντίστασης) κι άλλοτε σε πραγματικό επίπεδο όπως συμβαίνει εδώ και χρόνια στην νοτιοανατολική Τουρκία με τους Κούρδους. Πρόκειται για πολύ διαφορετικές εικόνες που εκπέμπουν πολύ διαφορετικά μηνύματα προς το σύνολο της τουρκικής κοινωνίας, μια κοινωνίας σε πλήρη αβεβαιότητα και σύγχυση και φόβο μετά τις αλλοπρόσαλλες πολιτικές του κυβερνώντος ΑΚP, ειδικότερα κατά την τελευταία πενταετία, και τα επαναλαμβανόμενα τρομοκρατικά χτυπήματα της τελευταίας 2ετίας.
Μετά το δημοψήφισμα της 16ης Απριλίου, η Τουρκία εισέρχεται σε μια νέα περίοδο εξελίξεων για την ίδια αλλά και για την ευρύτερη περιοχή! Φοβάμαι ότι ο Ερντογάν θα συνεχίσει και μετά το δημοψήφισμα να είναι το ίδιο αυταρχικός, ηγεμονικός, συγκεντρωτικός και προπάντων απρόβλεπτος τακτικιστής αλλάζοντας κάθε μήνα τουλάχιστον συμμάχους και «φίλους» και παραμένοντας σε μια προβληματική τροχιά σχέσεων με την ΕΕ, τις ΗΠΑ, την Ρωσία και τις γειτονικές χώρες του Ελλάδα, Κύπρο, Ισραήλ. Ίσως η επικράτηση έστω και οριακά του ΝΑΙ να δημιουργήσει συνθήκες σχετικής σταθερότητας και μιας πιο συμβιβαστικής στάσης στο κουρδικό ζήτημα αλλά όλα αυτά μένει να τα δούμε στο επόμενο διάστημα.
Σκίτσο εξωφύλλου: Κώστας Γρηγοριάδης για την Εφ. Συν
