Ένα από τα αρχαιότερα και πιο ιδιαίτερα ελληνικά αγροτικά έθιμα αναβιώνει κάθε χρόνο τη νύχτα πριν από τα Εισόδια της Θεοτόκου (21 Νοεμβρίου), όταν οι οικογένειες “μουσκεύουν” τα όσπρια για να ετοιμάσουν τα παραδοσιακά πολυσπόρια ή μπόλια, προς τιμήν της Παναγίας της Πολυσπορίτισσας.
Το έθιμο, με ρίζες που χάνονται στους αιώνες, συνδέεται στενά με τη γη, τη σπορά και τις αγροτικές λατρευτικές συνήθειες. Γι’ αυτό και η γιορτή αποκαλείται «της Αρχισπορίτισσας», «της Μεσοσπορίτισσας» ή «της Ξεσπορίτισσας», ανάλογα με το στάδιο της σποράς.
Τα πολυσπόρια – ένα πιάτο γεμάτο συμβολισμούς
Οι νοικοκυρές βράζουν μαζί διάφορα όσπρια και δημητριακά –σιτάρι, καλαμπόκι, φασόλια, κουκιά, ρεβίθια, φακές, φάβα, ρύζι– δημιουργώντας ένα φαγητό που συμβολίζει την ευφορία και την καλή σοδειά.
Σε πολλές εκδοχές προστίθενται και καβουρντισμένα ξηροκάρπια, σταφίδες, σουσάμι ή λίγη ζάχαρη.
Ένα μέρος του πιάτου παλιότερα προσφερόταν στην εκκλησία, ενώ άλλο μοιραζόταν σε γείτονες, συγγενείς και ζώα. Το υπόλοιπο ρίχνονταν στα χωράφια για να “πιάσει” η σπορά.
Το άναμμα του τζακιού και το «πάντρεμα της φωτιάς»
Το βράδυ πριν τα Εισόδια, ανάβει επίσημα για πρώτη φορά το τζάκι του χειμώνα.
Το τελετουργικό, γνωστό ως «πάντρεμα της φωτιάς», θέλει να τοποθετούνται στο τζάκι πρώτα “αρσενικά ξύλα” (πουρνάρι, πλάτανος, κέδρος) και μετά “θηλυκά” (βελανιδιά, κορτσιά), συνοδευόμενα από το αντίστοιχο τραγούδι:
«Απόψε παντρεύω τη φωτιά…»
Η φωτιά έπρεπε να καίει ολόκληρη τη νύχτα, ώστε να σιγοβράσουν τα μπόλια πάνω στην πυροστιά.
Οι παραδοσιακές μετεωρολογικές προβλέψεις
Σύμφωνα με την παράδοση:
«Όπως είναι ο καιρός της Πούλιας στα Εισόδια, έτσι θα ’ναι για τις επόμενες σαράντα μέρες».
Γι’ αυτό οι αγρότες θεωρούσαν τη μέρα καθοριστική για τις καλλιέργειές τους.
Ένα έθιμο που αντέχει στον χρόνο
Όπως κατέγραψε ο Φίλιππος Βρετάκος, το έθιμο επικρατούσε σε πολλά χωριά της Ελλάδας:
Οι γεωργοί έπαιρναν σπόρους από όλα τα προϊόντα, τους έριχναν σε πηγές για καλοτυχία και αντάλλασσαν πολυσπόρια με ευχές για υγεία και καρποφορία.
Σήμερα, σε αρκετές περιοχές εξακολουθεί να τηρείται το έθιμο, το οποίο συνδυάζει την προσμονή του χειμώνα, την αγωνία της σοδειάς, την προστασία της Παναγίας και τη συλλογική μνήμη μιας αγροτικής Ελλάδας που εξακολουθεί να τιμά τις ρίζες της.
Απόψε, λοιπόν, μην ξεχάσουμε να βάλουμε τα όσπρια στο νερό – το πρώτο βήμα για να συνεχιστεί μια παράδοση αιώνων.
