του Ηλία Κουρτζή
Φωτογραφία από την προμετωπίδα της ανάρτησης στο FB του Απόστολου Αρτινού για τα ελληνικά ζωόμορφα λαϊκή κεραμικής, όπου, κατά την στοιχειοθετημένη γνώμη μου, το 1ο, 5ο και 6ο κομμάτι έχουν σαφώς επηρεαστεί από αντίστοιχα κεραμικά του Κουρτζή.
Αφιερώνω το παρόν κείμενο σε μελετητές της ελληνικής κεραμικής, αλλά και σε φίλους που δεν αρκούνται στην εικόνα, αλλά ψάχνουν και ό,τι αυτή ενδεχομένως εγκλείει.
Το κείμενό μου αυτό είναι συνέχεια ενός σχολίου μου, που έκανα σε μια ανάρτηση του φίλου Αποστόλη Αρτινού (Apostolos Artinos), στη σελίδα του, σε μια εξαιρετική, όπως πάντα, ανάρτησή του (της 4-9-25), και το οποίο διακόπηκε άδοξα, ύστερα από ένα απρόσεκτο μου πάτημα του κουμπιού enter!
Λοιπόν συνεχίζω! Στη θαυμάσια προμετωπίδα της ανάρτησης του κ. Αρτινού, (εικόνα 2η) της παρούσας ανάρτησης υπάρχει η θαυμάσια σειρά των ζωόμορφων φαγεντιανών αγγείων της νεότερης νεοελληνικής κεραμικής, που στο σύνολό της προέρχεται από το Β. Αιγαίο. Το σχετικό με την εικόνα αυτή ερώτημά μου είναι: Ποιο νησί του Β.Αιγαίου έχει να παρουσιάσει ζωόμορφα αγγεία σε κλίμακα που να υποδηλώνει επίπεδο μιας κάποιας μαζικής παραγωγής, έστω και μικρής, πριν το 1964; Γιατί γράφω το 1964 – θα το δείτε παρακάτω.
Όμως ας διευκρινίσω τι με οδήγησε στο σχόλιο αυτό που σήμερα παραθέτω στη φιλόξενη και γνωστική περί την κεραμική σελίδα του φίλου Αποστόλη Αρτινού. Το 1977 ο Νικος Κουρτζης βραβεύτηκε από τον τοτε Εθνικό Οργανισμό Ελληνικής Χειροτεχνίας με το Βραβείο “Αγγελική Χατζημιχάλη” για τις επιδόσεις του στον τομέα της ελληνικής κεραμικής. Τις μέρες εκείνες που είχε κατεβεί στην Αθήνα για να παραλάβει το Βραβείο σε ειδική τελετή που θα γινόταν σε ειδικά διαμορφωμένη αίθουσα του ΕΟΕΧ, όπου είχαν προσκληθεί ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας και ο τότε Υπουργός Πολιτισμού. Σε παρακείμενο της εκδηλώσεως αυτής χώρο υπήρχε εξέδρα όπου εκτίθεντο ένα σύνολο νεότερων κομματιών του Κουρτζή, μεταξύ των οποίων ξεχώριζαν τα ζωόμορφα περίπου δέκα – αν θυμάμαι καλά – τον αριθμό. Ημουν κοντά στον Νικο Κουρτζή εκείνες τις αξέχαστες μέρες και άκουγα τις συζητήσεις που γινόντουσαν και αφορούσαν την Εκθεση. Θυμάμαι ότι γινόταν πολλή κουβέντα για τα ζωόμορφα του, τα οποία, όπως έγραψε ο γνωστός λαογράφος Κίτσος Μακρής, «ανανέωσαν συγκαιρινά την παράδοση». Το δε αλογάκι εκόσμησε τότε το εξώφυλλο του 1ου τεύχους μιας ξενόγλωσσης έκδοσης του ΕΟΕΧ που είχε τον τίτλο «QUALITY» (1967).
Ενδεικτικό για το πόση εντύπωση είχαν προκαλέσει τα ζωόμορφα του Κουρτζή είναι και η επιλεκτική αναφορά του αείμνηστου περιώνυμου Αρχιτέκτονα Δημ. Βασιλειαδη στο βιβλίο του « Η Αγαιοπελαγίτικη Αρχιτεκτινική υπό ανήσυχη οπτική γωνία» (1972). Σημειωτέον ότι τα ζωόμορφα ήταν κατασκευασμένα με την τεχνική φαγιάνς, τα οποία μάλιστα είχαν ψηθεί στο μοναδικό στην Ελλάδα ειδικό για τα εφυαλωμένα αγγεία μούφουλ φούρνο, που κατασκεύασε ο ΕΟΕΧ στο εργαστήριο του Κουρτζή, με την επίβλεψη του Ιταλού καθηγητή της κεραμικής Τσεκόνι, το 1961-1964.
Όλα αυτά τα γεγονότα και τα διαμειφθέντα των ημερών εκείνων με παρεκίνησαν να ψάξω κατά πόσο τα ζωόμορφα με την τεχνική των φαγιάνς είχαν παρουσία στην αγγειοπλαστική του Β. Αιγαίου. Μέχρι σήμερα που γράφω αυτές τις γραμμές δεν βρήκα κάτι σχετικό με την απορία αυτή. Φαγιάνς όχι όμως ζωόμορφα παρουσιάζει η Σάμος. Και κάποια ζωόμορφα , ίσως μας έχει δώσει η κεραμική της Ρόδου, αλλά αυτή ανήκει στη γεωγραφική ενότητα του Νοτίου Αιγαίου.
Με όλες αυτές τις σκέψεις καταλήγω στο συμπέρασμα με μεγάλη βεβαιότητα, ότι ο Κουρτζής ο οποίος με αμάχητα στοιχεία έβγαλε τα πρώτα φαγιάνς ζωόμορφα το 1964, μόλις δηλαδή εγκαινιάστηκε ο πρωτότυπος φούρνος, που προανέφερα, πρέπει να θεωρείται ο πρόδρομος των αγγείων αυτών τουλάχιστον στην Περιφέρεια του Β.Αιγαίου.
Θα κάνω μια ερώτηση εργασίας: εάν όντως ισχύει αυτό το ζήτημα, έπαιξε άραγε κάποιο ρόλο στην εξέλιξη της νεοελληνικής κεραμικής; Απαντώ: Δεν ξέρω σε ποιο βαθμό συνέβαλλε το θέμα αυτό στην εξέλιξη της ελληνικής κεραμικής, αλλά πιστεύω ότι , όπως κάθε γόνιμη πρωτοπορεία, έτσι κι αυτό πρέπει να έπαιξε το δικό του ρόλο στην κατεύθυνση αυτή. Και αυτό το στηρίζω εν μέρει στο αδιαμφισβήτητο γεγονός ότι από το 1970 και μετά έκαναν την εμφάνισή τους στην αγορά ζωόμορφα αγγεία σαν αυτά που φαίνονται στην εικόνα αυτή, αλλά και παρόμοια που έχω αρχειοθετήσει και τα οποία είναι κατασκευασμένα σε διάφορα εργαστήρια της περιοχής του Β. Αιγαίου και σίγουρα της Λέσβου και τα οποία είναι απόπειρες απομιμήσεων, άλλοτε επιτυχείς και άλλοτε λιγότερο επιτυχείς.
Συμπληρωματικά θα ήθελα να αναφέρω ότι οι ζωμορφισμοί (για να χρησιμοποιήσω την εύστοχη λέξη του Απόστολου), του Κουρτζή δεν αφορουσαν μόνο αγγεία, αλλά και σκεύη καθημερινής χρήσης, όπως κηροπήγια, αβγοθήκες, αλατιέρες κ.α.
Κλείνοντας θα ήταν παράλειψη να μην σημειώσω ότι όπως κάθε πρωτοποριακή κίνηση, έτσι και η αναφερόμενη, δεν έγινε από τη μια στιγμή στην άλλη και χωρίς κόστος, μόχθο και κόπο. Αλλά αυτό είναι μια άλλη οδύσσεια της κεραμικής Κουρτζή, που κράτησε τρία περίπου χρόνια (1961-1964) και που ίσως την περιγράψω όταν μου δοθεί η ευκαιρία.
(Για το ιστορικό, εικαστικό και εμπορικό υπόβαθρο των ζωόμορφων Κουρτζή – Πανταζή, μπορώ να παραθέσω ένα εκτεταμένο αρχειακό υλικό, αν χρειαστεί).
Όλα τα παραπάνω σημειωτέον ότι γράφτηκαν πριν ανακοινωθεί η επί θύραις σημαντική και μοναδική, κατά τη γνώμη μου έκθεση, με μεγάλο ενδιαφέρον για την μοντέρνα και παραδοσιακή κεραμική της οποίας επιμελητής είναι ο κ. Α. Αρτινός και έχει τον εμπνευσμένο τίτλο «Ζωομορφισμοί», από την οποία είναι η 1η φωτογραφία της ανάρτησής μου.
Ευχαριστώ για την προσοχή σας.
Εννοείται ότι με χαρά και ενδιαφέρον θα δω τυχόν σχόλια θετικά, αρνητικά ή διορθωτικά.
