Ογδόντα χρόνια συμπληρώνονται από το μεγάλο βήμα που έκανε η ανθρωπότητα προς την καταστροφή της, την πρώτη δηλαδή ρίψη ατομικής βόμβας από τις ΗΠΑ στην πόλη Χιροσίμα της Ιαπωνίας, θα περισσέψουν τα αφιερώματα πάνω σε αυτό το τραγικό γεγονός καθώς και ο προβληματισμός για επανάληψη του εγκλήματος.
Δεν θα αναφερθώ σήμερα στην επέτειο αλλά σε ένα άλλο γεγονός που προηγήθηκε, έπληξε ανυποψίαστους πολίτες και αποσιωπήθηκε για πολλά χρόνια για ευνόητους λόγους και καταδεικνύει το πόσο ενδιαφέρουν οι ανθρώπινες ζωές εκείνους που παράγουν όπλα και προωθούν τον πόλεμο.
Στις 16 Ιουλίου 1945, στην έρημο του Νέου Μεξικού, η Ιστορία άλλαζε οριστικά. Στις 5:29 π.μ., η πρώτη πυρηνική βόμβα εξερράγη στην περιοχή Jornada del Muerto, στο πλαίσιο του άκρως απόρρητου Σχεδίου Μανχάταν. Η δοκιμή Trinity αποτέλεσε την αυγή της ατομικής εποχής — όμως δεν σηματοδότησε μόνο τη στρατιωτική υπεροχή των Ηνωμένων Πολιτειών. Σηματοδότησε επίσης την αρχή μιας σειράς από σιωπηλές θυσίες, ανθρώπων που δεν αναφέρονται στα εγχειρίδια της ιστορίας.
Μερικά χιλιόμετρα βορειότερα, κοντά στο Ρουιντόσο, μια ομάδα κοριτσιών δεκατριών ετών απολάμβανε την καλοκαιρινή της κατασκήνωση. Κολυμπούσαν στον ποταμό, χαίρονταν τη φύση, γελούσαν. Ανάμεσά τους και η Μπάρμπαρα Κεντ, που θα θυμόταν χρόνια αργότερα το παράξενο σύννεφο, τις εκτυφλωτικές λάμψεις στον ουρανό και τις λευκές νιφάδες που άρχισαν να πέφτουν λίγο μετά. Τις πέρασαν για χιόνι. Έβαλαν τα μαγιό τους και άρχισαν να παίζουν μέσα στο ποτάμι, αλείφοντας τα πρόσωπά τους με τη λευκή, καυτή σκόνη. «Ήταν καλοκαίρι», θα πει, «ήμασταν μόνο 13 χρονών».
Αυτή η «σκόνη» ήταν ραδιενεργό κατάλοιπο από την πυρηνική έκρηξη που είχε μόλις γίνει 65 χιλιόμετρα νοτιότερα. Οι κάτοικοι της περιοχής —χιλιάδες άνθρωποι— δεν είχαν προειδοποιηθεί. Ούτε πριν τη δοκιμή, ούτε μετά. Δεν υπήρξε καμία εκκένωση, καμία ενημέρωση, καμία μεταγενέστερη ιατρική παρακολούθηση. Οι αρχές γνώριζαν τον κίνδυνο, αλλά η απόρρητη φύση του έργου είχε προτεραιότητα.
Η Μπάρμπαρα Κεντ και όλες οι φίλες της ανέπτυξαν τελικά καρκίνο. Κάθε κορίτσι της φωτογραφίας πέθανε πριν συμπληρώσει τα τριάντα. Η ίδια πάλεψε με τη νόσο ξανά και ξανά. Ονομάστηκαν αργότερα downwinders — οι κάτοικοι περιοχών που βρέθηκαν στον δρόμο του ραδιενεργού νέφους από πυρηνικές δοκιμές. Χωρίς να έχουν συμμετοχή, χωρίς να τους έχει γίνει καμία ερώτηση ή προειδοποίηση, χρεώθηκαν ένα θανάσιμο φορτίο.
Δεν ήταν μόνο η Ιαπωνία που πλήρωσε το τίμημα της ατομικής εποχής. Στην ίδια την Αμερική, στις σκιές της εθνικής υπερηφάνειας και του τεχνολογικού θαύματος, χιλιάδες πολίτες υπέστησαν τις συνέπειες ενός όπλου που σχεδιάστηκε «για να σταματήσει τον πόλεμο».
Η ενοχή που γεννήθηκε αργότερα, έπληξε και ορισμένους από τους ίδιους τους επιστήμονες. Ο Ντάπο Μάικλς, ένας από τους φυσικούς που συμμετείχαν στο σχέδιο, κατέρρευσε ψυχικά όταν συνειδητοποίησε το πραγματικό ανθρώπινο κόστος. Πέθανε έγκλειστος σε ψυχιατρική κλινική.
Οι μαρτυρίες όπως της Μπάρμπαρα Κεντ ρίχνουν φως σε μια πιο σιωπηλή πτυχή της πυρηνικής εποχής — το τραύμα των ξεχασμένων μαρτύρων. Εκείνων που δεν κρατούσαν όπλα, δεν φορούσαν στολές, δεν υπέγραψαν συμφωνίες, αλλά βρέθηκαν εκτεθειμένοι στο ίδιο το σώμα της Ιστορίας.
Η άλλη μάχη: Νομικές διεκδικήσεις δεκαετιών
Μόλις το 1990, δηλαδή 45 χρόνια μετά τη δοκιμή Trinity, η κυβέρνηση των ΗΠΑ αναγνώρισε για πρώτη φορά την ύπαρξη θυμάτων εντός των συνόρων της από τις πυρηνικές δοκιμές. Ψηφίστηκε τότε ο Radiation Exposure Compensation Act (RECA), ομοσπονδιακός νόμος που παρείχε αποζημιώσεις σε εργαζόμενους ορυχείων ουρανίου, στρατιωτικό προσωπικό και επιλεγμένες κοινότητες στην Αριζόνα, τη Γιούτα και τη Νεβάδα. Όμως το Νέο Μεξικό —παρά το γεγονός ότι φιλοξένησε την πρώτη πυρηνική δοκιμή στην ιστορία— δεν συμπεριλήφθηκε στον νόμο.
Οι απόγονοι των κατοίκων που επλήγησαν από το νέφος του Trinity, μαζί με επιστήμονες, νομικούς και ακτιβιστές, προσπαθούν εδώ και δεκαετίες να εντάξουν και το Νέο Μεξικό στον RECA. Οι Downwinders of New Mexico Consortium, μια οργάνωση που συγκεντρώνει μαρτυρίες και αποδείξεις, υποστηρίζει πως δεκάδες κοινότητες σε όλη την πολιτεία φέρουν τα σημάδια της έκθεσης: καρκίνοι, σπάνιες γενετικές ανωμαλίες, χρόνιες ασθένειες.
Το Κογκρέσο επανειλημμένα υποσχέθηκε να αναθεωρήσει τον νόμο, αλλά το 2024, η επέκταση του RECA προς το Νέο Μεξικό απορρίφθηκε για ακόμα μία φορά, παρά τις πιέσεις από πολιτείες και Γερουσιαστές και από τα δύο κόμματα.
Nextdeal.gr Ηλίας Προβόπουλος
