γράφει ο Πάνος Τσουκαρέλλης Δρ. Κοινωνιολογίας -Κοινωνικός Λειτουργός MSc-,Επαγγ. Ψυχικής Υγείας
Η ποίηση, ως μορφή καλλιτεχνικής και γλωσσικής έκφρασης, έχει μακρά ιστορία στη διαχείριση των ανθρώπινων συναισθημάτων, στον στοχασμό και στην αναζήτηση του εαυτού. Στην ψυχοθεραπεία, η ποίηση θεραπεία (poetry therapy) έχει καθιερωθεί ως μια επιστημονικά τεκμηριωμένη μέθοδος που επιτρέπει τη βαθύτερη εξερεύνηση της ψυχής και των τραυμάτων μέσω του λόγου, της φαντασίας και της μεταφοράς.
Η χρήση της ποίησης στην ψυχοθεραπευτική πρακτική περιλαμβάνει την ανάγνωση, την ανάλυση, αλλά και τη δημιουργική γραφή ποιημάτων. Ο θεραπευόμενος καλείται να εκφράσει τις εμπειρίες του μέσα από λέξεις που δεν υπακούουν απαραίτητα σε γραμμική λογική, αλλά διεισδύουν κατευθείαν στο ασυνείδητο.
Η ενασχόληση με την ποίηση, είτε πρόκειται για έτοιμα κείμενα είτε για προσωπική δημιουργία, μπορεί να λειτουργήσει ως καθρέφτης των συναισθημάτων, των τραυμάτων και των αναγκών του ατόμου. Επιστημονικές μελέτες επιβεβαιώνουν τα ψυχοθεραπευτικά οφέλη της ποίησης. Σε μια ελεγχόμενη μελέτη με φοιτητές νοσηλευτικής, η συμμετοχή σε θεραπευτικό πρόγραμμα ποίησης διάρκειας 10 συνεδριών είχε ως αποτέλεσμα τη σημαντική μείωση του άγχους και την ενίσχυση της ψυχικής ανθεκτικότητας. Τα ευρήματα διατηρήθηκαν και πέντε εβδομάδες μετά την ολοκλήρωση της παρέμβασης (Saeed et al., 2022).
Αντίστοιχα, η ποίηση έχει αποδειχθεί χρήσιμη σε πληθυσμούς με σοβαρές ψυχικές διαταραχές. Σε μελέτη που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Journal of Poetry Therapy, παρατηρήθηκε ότι η ποίηση ενίσχυσε την αυτοεκτίμηση και τη λειτουργικότητα ασθενών με σχιζοφρένεια και διπολική διαταραχή (Kooken, 2022). Η εφαρμογή της ποίησης θεραπείας φαίνεται ιδιαίτερα ευεργετική και στη διαχείριση τραύματος. Σε γυναίκες με συμπτώματα μετατραυματικού στρες (PTSD), ένα δομημένο πρόγραμμα ποίησης οδήγησε σε σημαντική μείωση των συμπτωμάτων (Niazi et al., 2023). Παρόμοια ευρήματα καταγράφηκαν και στον τομέα της ογκολογίας, όπου ασθενείς που συμμετείχαν σε ποιητικές συνεδρίες ανέφεραν λιγότερο πόνο και κατάθλιψη, καθώς και αυξημένη αίσθηση ελπίδας (Rahmani et al., 2016).
Ο Mazza (2017), κορυφαίος θεωρητικός στον χώρο της ποίησης θεραπείας, προτείνει μια θεραπευτική διαδικασία σε τρία στάδια: αναδοχή (receptive), εξερεύνηση (expressive) και δημιουργία (symbolic), μέσα από την οποία ο θεραπευόμενος περνά από την απλή ανάγνωση, στη δημιουργική γραφή και τέλος στην εσωτερίκευση και νοηματοδότηση της εμπειρίας. Παράλληλα, οι Haeyen et al. (2021) εντοπίζουν πέντε βασικούς μηχανισμούς μέσα από τους οποίους επιδρά η ποίηση θεραπεία: εμπλοκή, συναίσθηση, εξερεύνηση, σύνδεση και μετασχηματισμός. Το θεραπευτικό δυναμικό της ποίησης δεν έγκειται μόνο στις λέξεις, αλλά στην ίδια τη διαδικασία της δημιουργίας: στο μοίρασμα, στη βίωση του τραύματος μέσα από την αισθητική μορφή, και στη σταδιακή του μεταμόρφωση.
Η ποίηση ενεργοποιεί περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με το συναίσθημα και τη μνήμη, επιτρέποντας μια βιωματική πρόσβαση στην εσωτερική ζωή του ατόμου. Ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα αποτελεί το πρωτότυπο ποίημα “Ψυχοθεραπεία στην Ποίηση”, το οποίο αποτυπώνει (όπως έγραψαν σχετικοί αναλυτές) “με μοναδική αμεσότητα το ταξίδι της εσωτερικής διερεύνησης. Μέσα από εικόνες της αρχαιοελληνικής μυθολογίας, της παιδικής εμπειρίας και της υπαρξιακής αναζήτησης, το ποίημα λειτουργεί ως αυτόνομη πράξη αυτοθεραπείας. Ο ποιητής προσκαλεί τον αναγνώστη σε μια βαθιά εξερεύνηση της εσωτερικής του ύπαρξης, εκφράζοντας την επιθυμία για σύνδεση, κατανόηση και λύτρωση”.
Η ποίηση, επομένως, δεν αποτελεί απλώς συμπληρωματικό εργαλείο στην ψυχοθεραπεία, αλλά μια αυθύπαρκτη και δυναμική προσέγγιση για την καλλιέργεια της αυτογνωσίας και της θεραπευτικής αλλαγής.
Έχω την όψη μου τρομαγμένη κι οι φοβίες με κατακλύζουν. Από παιδικές μαρτυρίες στα μέσα μου είναι πολλές. Είναι να βρεις το κλειδί που μ’ ανοίγεις, να αποσταλάξω την οδύνη μου στο πάτωμα. Χαμογελώ — και γεμίζω ρυτίδες από την υποκρισία μου. Είμαι κάτι άλλο. Αυτό που μου είπαν. Εκείνα που έμαθα από παιδί. Θέλω να ακούσεις. Αν με βοηθήσεις, θα βρω τον Σείριο ανάμεσα σε χιλιάδες αστέρια. Αν με βοηθήσεις, θα ηρεμήσω. Στα βότσαλα επάνω θα αναστηθώ στον ήλιο . Θα πάψω την οδύνη, το θρήνο που θρηνώ. Κοίταξε μέσα μου. Ο δρόμος είναι απ’ τα μάτια, αρχαίος δρόμος, γεμάτος από θρύλους που έφτασαν ως την ψυχή μου: Τα τραύματα του Οδυσσέα, η αμαρτία της Εύας, η οργή του Δία, ο πόθος της Αφροδίτης, η μάχη, ο πόλεμος, ο εμφύλιος σπαραγμός, η θλίψη της μάνας, ο θυμός του πατέρα, η ζήλια του αδελφού… Το θρανίο στον τοίχο μόνο του — αυτό με ξύλο, κι εγώ από τούβλο. Η αθλιότητα της μάθησης, που βίαζε το “αυθόρμητον”. Απαγορεύεται στα σχολεία!! Οι δάσκαλοι που τραυμάτισαν την παιδική μου αθωότητα… Κι ακόμα — όσα περιμένω. Η Δευτέρα Παρουσία είναι πριν ή μετά την εξαθλίωση; Η ψυχοθεραπεία είναι απλή. Τόσο απλή, που το σύνθετο μυαλό μας δεν την αγγίζει. Όταν αναζητάς τους πλανήτες, χάνεις τον κόσμο σου. Σκύψε πάνω στην κοιλιά μου. Εκεί γύρω είναι όλες οι ηδονές. Εκεί χορταίνω την τροφή, τις σιωπές της αγάπης μες του πάθους τη μοίρα. Πάρε τα ακροδάχτυλά μου σταυρωτά στα δικά σου. Άσε με να σε κοιτάζω. Η σιωπή θα φωνάξει τους πόνους, θα ξορκίσει τις τύψεις — το κακό να χαθεί. Εγώ ξέρω καλύτερα, γιατί εγώ νιώθω βαθιά τη Δήμητρα να αναζητά την Κόρη — την Περσεφόνη — που ο Άδης έχει καταπιεί. Έλα… Μίλησε λίγο, πολύ σιγά… ψιθυριστά. Καταλαβαίνω την αγάπη όταν θέλεις να μου τη δώσεις. Τώρα. Τι περιμένεις;
Βιβλιογραφία: • Haeyen, S., van Hooren, S., & Hutschemaekers, G. (2021). Mechanisms of arts therapies: A systematic review of the literature. The Arts in Psychotherapy, 76, 101846. • Kooken, W. C. (2022). Healing through Words: Poetry Therapy for Serious Mental Illness. Journal of Poetry Therapy, 35(3), 210–221. • Mazza, N. (2017). Poetry Therapy: Theory and Practice. Routledge. • Niazi, A., Fatima, S., & Latif, S. (2023). The Role of Poetry Therapy in Reducing PTSD Symptoms among Women: An Experimental Study. Pakistan Journal of Humanities and Social Sciences, 11(1). • Rahmani, A., et al. (2016). The Effect of Listening to Poetry on Pain and Hope in Cancer Patients. Indian Journal of Palliative Care, 22(1), 24–28. • Saeed, A. A., Niazi, A. A., & Latif, R. (2022). The Impact of Poetry Therapy on Stress and Resilience in Nursing Students. International Journal of Arts Therapy, 28(2). Ψυχοθεραπεία στην Ποίηση (Παν. Τσουκ. 2004)
