Από τα πρώτα του βήματα στη μουσική στα έξι του χρόνια μέχρι την αναχώρηση για το Παρίσι στα 16, ο νεαρός μαέστρος αποδεικνύει ότι όταν η τέχνη είναι βίωμα, δεν ακολουθείς απλώς ένα επάγγελμα — ακολουθείς το κάλεσμα της ψυχής σου.
Με εφαλτήριο το πιάνο και το βιολί, βίωσε από πολύ νωρίς την πειθαρχία, την πίεση και το πάθος που απαιτεί η κλασική μουσική, ενώ στα μαθητικά του χρόνια στην Ecole Normale του Παρισιού ήρθε σε επαφή με το διεθνές μουσικό στερέωμα, ωριμάζοντας καλλιτεχνικά και προσωπικά. Σήμερα, με βαθιά αγάπη για τον Beethoven και με έναν στοχαστικό, ουσιαστικό λόγο, μιλά για τις επιρροές, τις δυσκολίες, τη σημασία της αποδοχής του εαυτού και το όνειρο της επιστροφής — όχι απλώς στη σκηνή, αλλά στον τόπο που μεγάλωσε.
Λίγο πριν το ρεσιτάλ του στη Μυτιλήνη, μας προσκαλεί σε ένα μουσικό ταξίδι όπου κάθε νότα είναι εξομολόγηση, και κάθε παύση, μια ανάσα ζωής.
- Από τα 6 σας χρόνια είστε δίπλα στη μουσική. Πότε καταλάβατε ότι αυτό δεν είναι απλώς ένα χόμπι αλλά το δικό σας μονοπάτι ζωής;
Η πλήρης συνειδητοποίηση ότι η μουσική θα είναι το μέλλον που θα ακολουθήσω ήρθε στην ηλικία των 13 ετών, στην Α’ Γυμνασίου. Θυμάμαι τη μητέρα μου να λέει στον αδερφό μου και σε μένα ότι σιγά σιγά θα πρέπει να επιλέξουμε τι θα σπουδάσουμε, ούτως ώστε να είμαστε έτοιμοι για τις Πανελλήνιες. Πάγωσα. Ήθελα να γίνω μουσικός και να φύγω στο εξωτερικό. Καμία άλλη επιστήμη δε με εξέφραζε και της το είπα αμέσως. Συμφώνησε στη στιγμή και το ερωτηματικό της σχετικά με την επιλογή μου σβήστηκε. Μετά από αυτή μου τη δήλωση, βέβαια, έχουν προκύψει εκατοντάδες καινούρια ερωτηματικά, όπως είναι φυσικό. Όμως, με υπομονή και θέληση αντιμετωπίζονται.
- Πώς ήταν η εμπειρία να ξεκινάτε τόσο νωρίς όχι μόνο με πιάνο αλλά και με βιολί; Σας διαμόρφωσε διαφορετικά ως μουσικό;
Πιστεύω ότι όσο νωρίτερα ένα παιδί ξεκινήσει με τη μουσική, τόσο πιο εύκολα και γρήγορα ο εγκέφαλός του απορροφά και αφομοιώνει την καινούρια πληροφορία. Σαν παιδί, είχα αυτήν την τύχη. Υπήρχε ένας ενθουσιασμός που με καθοδηγούσε στην πορεία μου, καθώς και άγχος, πίεση και προθεσμίες. Οι ανησυχίες αύξαναν χρόνο με το χρόνο, μαζί με τις απαιτήσεις των έργων που μελετούσα και με το χρόνο και τη συγκέντρωση που έπρεπε να αφιερώνω στη διαδικασία αυτή. Στο τέλος της ημέρας, αυτό που με δίδαξε ο συνεχώς κλιμακούμενος ρυθμός διαβάσματος και απαιτήσεων, είναι το να συνειδητοποιήσω ότι μπορώ να λειτουργήσω και να παρουσιάσω τη δουλειά μου υπό μεγάλη πίεση. Αυτό για εμένα σημαίνει ότι μια βαθιά αγάπη με καθοδηγεί σε αυτήν την πορεία, καθώς και μια αστείρευτη θέληση. Είναι δύο αρετές που κάνουν σπάνια την εμφάνισή τους. Σπανίως θα τις αισθάνεται κανείς σε καθημερινή βάση, εξαιτίας του φόρτου εργασίας. Σωματοποιούνται, όμως, στο τέλος κάθε ταξιδιού, μέχρι την αναχώρηση για το επόμενο γοητευτικό λιμάνι.
- Από το 2018 ζείτε στο Παρίσι – τι ρόλο έπαιξε αυτή η μετάβαση στην καλλιτεχνική σας ωρίμανση;
Ήταν τέσσερα υπέροχα χρόνια εκείνα στο Παρίσι. Από τα μαθήματα μέχρι τους περιπάτους, τις φιλίες και τα αξιοθέατα, δε μετανιώνω ούτε μία φορά το γεγονός του ότι έφυγα 16 ετών από το σπίτι μου και κλήθηκα να αντιμετωπίσω τον κόσμο μόνος μου. Μιλάμε για μία πόλη που κάποτε ήταν η πολιτισμική πρωτεύουσα του πλανήτη, όπως είναι σήμερα το Βερολίνο και η Βιέννη. Όλα τα μεγάλα ονόματα συνέρρεαν στην Ecole Normale για σεμινάρια και διαλέξεις για εμάς, τους μαθητές. Το μαθητικό επίπεδο και οι ρυθμοί μελέτης ήταν πρωτόγνωροι για μένα, γεγονός που με ώθησε στο να αυξήσω τις ώρες διαβάσματος και συγκέντρωσης για να συναγωνιστώ με παιδιά που είχαν τα διπλά μου χρόνια και αντιστοίχως, διπλάσια και τριπλάσια εμπειρία. Αξίζει να τονίσω ότι βρισκόμουν σε αυτό το περιβάλλον για τέσσερα χρόνια. Φανταστείτε, λοιπόν, την επιρροή που έχει στο μυαλό αυτή η συνεχής τριβή με το διεθνές επίπεδο.
Εκτός από τα μαθήματα, είχα την ευλογία να δημιουργήσω υπέροχες φιλίες κατά την παραμονή μου στη γη του Ναπολέοντα. Με κάποια από αυτά τα παιδιά ζήσαμε υπέροχες στιγμές και κρατούμε επαφή μέχρι και σήμερα. Επισκέφθηκα τα πάρκα του Παρισιού και των περιχώρων του, μίλησα με τους ντόπιους, πήγα σε παραστάσεις, μουσεία, γλέντια, με λίγα λόγια είδα πώς ζει ο κόσμος έξω από την Ελλάδα για πρώτη φορά στη ζωή μου. Έμαθα τη γαλλική γλώσσα σε βάθος, γεγονός στο οποίο με βοήθησαν ορισμένοι φίλοι με κωμικό και παιγνιώδη τρόπο. Μέσω της γλώσσας, είδα με άλλο μάτι τον ψυχισμό και την κουλτούρα πίσω από τις καθημερινές εκφράσεις των ιθαγενών, καθώς και κατανόησα βαθύτερα το περιεχόμενο των οπερών με γαλλικό λιμπρέτο.
Όπως είπα και στην αρχή, δε μετανιώνω για τίποτα. Πέρασα υπέροχα.
- Σε τόσο νεαρή ηλικία έχετε ήδη αναγνωριστεί ως μαέστρος με εξαιρετικό ταλέντο. Πώς διαχειρίζεστε τις προσδοκίες που δημιουργούνται γύρω από το όνομά σας;
Υπήρξε εποχή που με απασχολούσε σε υπερβολικό βαθμό το να ανταποκριθώ στα όνειρα που νόμιζα ότι κάποιοι είχαν για μένα. Φέτος, πέρα από κάθε άλλη φορά, συνειδητοποίησα ότι όταν κάποιος σε αγαπάει, σε αγαπάει στις δόξες και στις πτώσεις σου. Για αυτούς, είσαι ένα και το αυτό διότι βλέπουν πίσω από τις ενέργειες, δηλαδή το ποιος είσαι σήμερα και ποιος προσπαθείς να γίνεις αύριο. Εάν κάποιος θέλει να σε κατακρίνει, δε θα περιμένει να αποτύχεις για να το κάνει. Έτσι σε έβλεπε ανέκαθεν και δεν μπορείς να κάνεις τίποτα για αυτό.
Επομένως, τώρα πια έχω απέναντί μου μόνο τον εαυτό μου και το πώς θέλω να με δω κάθε βράδυ που ανεβαίνω στη σκηνή. Ξέρω ότι μου αρέσει να διευθύνω. Ξέρω ότι έχω ρίξει πολλή δουλειά. Ξέρω ότι έχω θυσιάσει πολλά για να είμαι εκεί. Είναι αμαρτία να μη δώσω όλο μου το “είναι” σε κάθε δευτερόλεπτο της παράστασης, ή ακόμα και της πρόβας, επειδή για μένα αυτό είναι το πιο σημαντικό όλων. Εφόσον, λοιπόν, έχω εντοπίσει τι δίνει νόημα στη ζωή μου, δεν υπάρχει ούτε λόγος ούτε χρόνος να αναλώνομαι σε οτιδήποτε άλλο.
Η μουσική δε μας χρειάζεται για να είναι σπουδαία. Εμείς καλούμαστε να την αφήσουμε να μπει μέσα μας και να μας δείξει ποιοι πραγματικά είμαστε.
- Το ρεσιτάλ σας στον ΦΟΜ τι θα περιλαμβάνει; Τι θέλετε να “πει” στο κοινό αυτό το μουσικό ταξίδι;
Θα ακουστούν δύο έργα του κλασικόυ και ρομαντικού ρεπερτορίου. Στο πρώτο μέρος, θα παρουσιάσω τα 4 Impromptu, Opus 90 του Franz Schubert. Είναι τέσσερα αυτοτελή έργα, τα οποία αφηγούνται από μία μικρή ιστορία της καθημερινότητας του ήρωα, τον οποίο ο καθένας μπορεί να υποδυθεί. Χαρακτηρίζονται από λιτή γραφή, χωρίς ιδιαίτερα πυκνό μουσικό κείμενο. Η δυσκόλια τους έγγυται ακριβώς σε αυτή τη συνθετική τεχνική: με λίγες νότες, καλούμαστε να αποτυπώσουμε πολλά συναισθήματα.
Το δεύτερο μέρος της συναυλίας καταλαμβάνει η σονάτα αρ. 32, opus 111 του Ludwig van Beethoven. Ο συνθέτης, αντιτίθεται στην παραδοσιακή φόρμα σύνθεσης μίας σονάτας η οποία αποτελείται από τρία, ενίοτε και τέσσερα μέρη, με διάταξη: Γρήγορο – Αργό (- Χορευτικό, αν τα μέρη είναι τέσσερα) – Γρήγορο. Εδώ, τα μέρη είναι μόνο δύο, γρήγορο και αργό. Εμπνευσμένος από τη θεωρία της μεγάλης έκρηξης, ο Μπετόβεν μάς εικονογραφεί μουσικά τη δημιουργία του σύμπαντος και μετά προσγειώνεται στην πραγματικότητα με ένα εμβληματικό θέμα, το οποίο αποτυπώνει στα γερμανικά τη φράση “Έτσι πρέπει να είναι”. Το πρώτο μέρος είναι μια αέναη πάλη του συνθέτη να εξηγήσει αυτήν την πραγματικότητα και ολοκληρώνεται με μια λάμψη ελπίδας.
Το δεύτερο μέρος έρχεται ως απάντηση, λύτρωση και κάθαρση από το πρώτο μέρος. Κατά τη διάρκειά του, αποτυπώνεται η γαλήνη που επέρχεται στο πνεύμα κατόπιν αποδοχής της πραγματικότητας και επαφής με την αλήθεια που κρύβεται μέσα μας.
- Ποιοι συνθέτες σας εμπνέουν περισσότερο και γιατί; Υπάρχει κάποιος που θεωρείτε “καθρέφτη” της μουσικής σας ψυχής;
Μακράν πιο αγαπημένος μου συνθέτης είναι ο Μπετόβεν εξαιτίας της ψυχοσύνθεσής του. Πάλευε με την κώφωση και την κοινωνική απομόνωση για το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του, γεγονός που έκανε τη μουσική τη μόνη διέξοδο έκφρασης του πόνου του. Συνήθιζε να λέει “εγώ το πεπρωμένο μου θα το αρπάξω από τη μύτη!”, φράση στην οποία περιέχεται η αστείρευτη δύναμη θέλησης που είχε να υπερνικήσει τα βάσανά του.
Μπορεί η δική μου ιστορία να μην είναι τόσο τραγική, αλλά έχω βιώσει απόρριψη λόγω ηλικίας, καταγωγής και απόψεων. Όμως, έμαθα από παιδί, γεγονός για το οποίο είμαι βαθιά ευγνώμων, να στέκομαι όρθιος και να αγωνίζομαι για αυτά που πιστεύω. Όταν, λοιπόν, έρχονται τα δύσκολα, το μυαλό μου επιστρέφει στις στιγμές εκείνες του παρελθόντος που δε λύγισα επειδή μία προσωρινή άβολη κατάσταση έκανε είσοδο στη ζωή μου τη στιγμή που ήμουν λιγότερο προετοιμασμένος.
- Σε αυτή τη φάση της ζωής σας, τι σημαίνει για εσάς η “επιστροφή” στη Μυτιλήνη για μια τόσο προσωπική παρουσίαση;
Τη βλέπω σα μία ευκαιρία να γιορτάσω μαζί με αγαπημένα πρόσωπα και φίλους. Να μοιραστώ την αγάπη μου για τη μουσική μέσω αυτών των δύο υπέροχων έργων, τα οποία, όπως και πολλά άλλα, έχουν διαμορφώσει την ψυχοσύνθεσή μου και υπήρξαν πυλώνες στήριξης στις δύσκολες στιγμές. Κάθε τέλος μίας ακαδημαϊκής χρονιάς, νιώθω άλλος άνθρωπος εξαιτίας των εμπειριών που έζησα κατά τη διάρκειά της. Φέτος, το αισθάνομαι ακόμα πιο έντονα και δεν μπορούσα να βρω πιο ουσιαστικό για εμένα τρόπο να το μοιραστώ από τη μουσική.
Την Τετάρτη 25 Ιουνίου 2025 εγώ γιορτάζω και είστε όλες και όλοι καλεσμένοι στη χαρά μου!
- Ποιο είναι το όνειρό σας για τα επόμενα χρόνια; Υπάρχει μια σκηνή ή ένας στόχος που θέλετε οπωσδήποτε να κατακτήσετε;
Φιλοδοξώ ο ενθουσιασμός μου για τη μουσική δημιουργία να έχει μεγαλώσει ακόμη περισσότερο, αυτό για εμένα είναι το άλφα και το ωμέγα. Όλα τα άλλα θα τα βρω στην πορεία, όπως ανέκαθεν συνέβαινε. Θα κυνηγήσω διαγωνισμούς, συναυλίες και θα κάνω ό,τι μπορώ για να εδραιωθώ στην ελληνική μουσική σκηνή. Από ιδέες και σχέδια δε με φοβάμαι, όλο και κάτι θα προκύψει και θα με ενθουσιάσει…!
- Τι θα λέγατε σε ένα παιδί που τώρα ξεκινά μουσική και νιώθει δέος μπροστά σε ένα πιάνο;
Θα σηκωνόμουν από τη θέση μου και θα του έδειχνα το ντο, το ρε και όλες τις υπόλοιπες νότες στο πληκτρολόγιο.Έτσι ξεκίνησα κι εγώ, αυτή ήταν η πρώτη μου σωματική επαφή με την μουσική. Θα του έβαζα να ακούσει δίσκους, να παρακολουθήσει συναυλίες και φυσικά, θα το ωθούσα στο να μάθει να παίζει με τα δικά του χέρια τα κομμάτια των μεγάλων συνθετών, με βασικό κανόνα να το απολαμβάνει.
Θέλω τα παιδιά να παίξουν μουσική, ούτως ώστε όσο εγώ θα μεγαλώνω και θα ξεθωριάζουν τα χρώματά μου, να ακούω τη μουσική μέσω εκείνων και να νιώθω ότι ο κόσμος μας είναι σε καλά χέρια. Στο τέλος της ημέρας, τι νόημα έχει όλη αυτή η γνώση αν δεν περαστεί στις επόμενες γενιές; Η μουσική είναι η οικουμενική γλώσσα της ανθρωπότητας. Δεν έχει αλφάβητο, γραμματική, συντακτικό, παραμόνο αόρατα μηνύματα που μιλούν στην ψυχή με τρόπους που οι λέξεις αδυνατούν. Ας το μεταβιβάσουμε όλο αυτό στους επόμενους. Κάτι μου λέει ότι θα το κάνουν καλύτερα από εμάς όταν έρθει η σειρά τους…
