Ο νομπελίστας ποιητής που βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του πολέμου και γύρισε για να υμνήσει τη ζωή, την ελευθερία και τον άνθρωπο.
Ο ποιητής που πολέμησε, αρρώστησε και αναστήθηκε για να γράψει την ψυχή μιας ολόκληρης γενιάς
Από τις πιο συγκλονιστικές μαρτυρίες του Αλβανικού Μετώπου προέρχονται όχι από στρατιωτικούς, αλλά από έναν ποιητή. Τον Οδυσσέα Ελύτη, που το 1940 άφησε την ασφάλεια της Αθήνας και βρέθηκε στην πρώτη γραμμή του πολέμου, ζώντας την απόλυτη δοκιμασία του σώματος και του νου.
Σε συνέντευξή του το 1965 στο φοιτητικό περιοδικό «Πανσπουδαστική», με τίτλο «Έζησα το θαύμα της Αλβανίας», ο Ελύτης περιγράφει με ωμή ειλικρίνεια τη δική του εμπειρία:
«Τι να έκανα εγώ, ένα χαλασμένο παιδί της Αθήνας. Με κόπο ανυπολόγιστο, κατάφερα να είμαι απλώς συνεπής προς την αποστολή μου. Είδα όμως στο πρόσωπο των στρατιωτών μου τη λάμψη του Ελληνισμού, την αψηφισιά του θανάτου και τη θέληση της ζωής που έγινε τελικά και δική μου.»
Προσβλήθηκε από βαρύτατο τύφο, έπινε μολυσμένα νερά «ανάμεσα στα πτώματα των μουλαριών» και παρέμεινε σαράντα μέρες με σαράντα πυρετό, ολομόναχος στο νοσοκομείο των Ιωαννίνων. Οι γιατροί τον είχαν “τελειωμένο”. Εκείνος, όμως, αρνήθηκε να παραδοθεί — ακόμα και να εξομολογηθεί.
«Με είχανε αποφασίσει, αλλά εγώ δεν είχα αποφασίσει τον εαυτό μου», είπε.
Η επιβίωσή του θεωρήθηκε ιατρικό θαύμα.
Η εμπειρία εκείνη τον μεταμόρφωσε. Από την προσωπική του περιπέτεια γεννήθηκε ο ποιητής του συλλογικού αγώνα.
Όπως σημείωσε αργότερα:
«Η Αλβανία, για τη σωματική μου υπόσταση ήταν μια περιπέτεια αβάσταχτη, αλλά για την ψυχική μου ιστορία, μια τομή βαθιά… Έγινε αιτία να συνειδητοποιήσω τι είναι ομαδικός αγώνας – τι σημαίνει να μάχεσαι για ιδανικά πέρα από τον εαυτό σου.»
Τα έργα του πολέμου
Από την εμπειρία του έγραψε τρεις μεγάλες ποιητικές συνθέσεις:
- «Αλβανιάδα», ένα ημιτελές έργο που μεταδόθηκε ραδιοφωνικά το 1956 με μουσική του Μάνου Χατζιδάκι.
- «Βαρβαρία», που καταστράφηκε και δεν δημοσιεύτηκε ποτέ.
- Και το εμβληματικό «Άσμα ηρωικό και πένθιμο για τον χαμένο ανθυπολοχαγό της Αλβανίας», όπου ο επιτάφιος του πολέμου γίνεται ύμνος ζωής.
Η «Αλβανιάδα», όπως είπε ο ίδιος, δεν ολοκληρώθηκε ποτέ:
«Δεν είμαι από τους ποιητές που γράφουν ερήμην του κοινού. Μου χρειάζεται η “αόρατη παραγγελία” — η συναίσθηση πως κάποιοι περιμένουν κάτι από μένα.»
Από την Αλβανία στο «Άξιον Εστί»
Η εμπειρία του μετώπου οδήγησε τελικά στο «Άξιον Εστί» (1959), το έργο που χάρισε στην Ελλάδα μια νέα πνευματική γλώσσα, όπου η προσωπική δοκιμασία γίνεται εθνικό βίωμα.
Ο Ελύτης δεν υπήρξε απλώς ο ποιητής του φωτός. Υπήρξε ο ποιητής που έζησε το σκοτάδι, το πολέμησε και επέστρεψε για να μας πει ότι η ζωή – ακόμη κι όταν μοιάζει χαμένη – μπορεί να αναστηθεί μέσα από την ποίηση.
