Search

Μεγάλο αφιέρωμα του News24/7 στα αρχοντικά της Μυτιλήνης

Η αρχιτέκτων Έλλη Καλάργαλη και η ξεναγός Έλσα Εγγλεζοπούλου μιλούν στη δημοσιογράφο Μαρία Καούκη για τα αρχοντικά της Μυτιλήνης και μας ταξιδεύουν στα “άδυτα” της εκατόχρονης ιστορίας τους.

Από τη Βαρειά έως τη Σουράδα κι από εκεί στον Μακρύ Γιαλό και τον Αρχοντομαχαλά γύρω από τον Άγιο Θεράποντα, οι γειτονιές της Μυτιλήνης -κι όχι μόνο αυτές, στη Λέσβο- θυμίζουν χωριστοπέταλα λουλούδια, ζωομύριστα. Κάθε χρωματιστό πέταλο κι ένα αιωνόβιο αρχοντικό του νησιού. Ο χρόνος συμμάχησε με την ομορφιά τους, όχι όμως κι ο άνθρωπος, ο οποίος προτίμησε να φλερτάρει με τις αντιπαροχές κι αντικατέστησε κάποια από τα “πολύτιμα πετράδια” που έστεκαν γύρω από το απάγκιο λιμάνι της πόλης με πολυκατοικίες.

Όμως και πάλι τα θαλασσιά, κίτρινα, πορτοκαλί, κόκκινα, βιολετί, ροζ “κουκλόσπιτα” είναι τόσα πολλά. Σε ταξιδεύουν πίσω στο χρόνο, καθώς τα παρατηρείς. Το Open Lesvos, φροντίζει να μην αρκεστούμε στη φαντασία μας. Πρόκειται για μια εθελοντική δράση που έχει ως στόχο τη γνωριμία του κοινού με τα αξιόλογα κτίρια της πόλης. Η ομάδα συγκροτείται, μεταξύ άλλων, από ξεναγούς, αρχιτέκτονες και μηχανικούς και περνάει -μαζί με το κοινό (που τους ακολουθεί χωρίς αντίτιμο)- τις πύλες των αρχοντικών. Αντίστοιχες δράσεις γίνονται στην Αθήνα και τον Πειραιά. Η αρχιτέκτων Έλλη Καλάργαλη και η ξεναγός Έλσα Εγγλεζοπούλου μας βοήθησαν να “ανοίξουμε” τα αρχοντικά της Μυτιλήνης και μας συνόδευσαν στα “άδυτα” της εκατόχρονης ιστορίας τους.

“Πρόκειται για μια δράση που άρχισε στο Λονδίνο. Αυτό που θέλουμε είναι τα κτίρια να έχουν κάποια σημασία, όχι απαραίτητα αρχιτεκτονική. Ωστόσο, είναι δύσκολο να εξασφαλίσεις άδεια, διότι αρκετά είναι ιδιόκτητα. Την πρώτη χρονιά μπήκαμε σε έξι, εκ των οποίων τα τέσσερα ήταν δημόσια”, εξήγησε η Έλλη Καλάργαλη. Έδειξαν και τους έξι χώρους στο κοινό που ακολούθησε τη διαδρομή και παράλληλα έμαθε μέρος της ιστορίας του νησιού.

Μια… χρυσή καταστροφή!

Οι οικοδόμηση των πρώτων εντυπωσιακών σπιτιών παρατηρείται στα μέσα του 19ου αιώνα. Ήταν τα πυργόσπιτα των γαιοκτημόνων. Τα έχτιζαν σε ύψωμα, ώστε να ελέγχουν τη γη τους. Τον Ιανουάριο του 1850, έπειτα από περίπου ένα μήνα βροχοπτώσεων και νοτιάδων, η θερμοκρασία έπεσε απότομα στους -8 βαθμούς Κελσίου. Οι ελιές δεν άντεξαν, οι χυμοί τους πάγωσαν και οι καρποί έσκασαν. “Μεγάλη Καμάδα”, έτσι ονόμασαν την καταστροφή. Τα ζώα του νησιού πέθαναν από το κρύο και πολλοί ντόπιοι ξενιτεύτηκαν. Όσοι έμειναν πίσω πελέκησαν τους κορμούς και τροφοδότησαν με κάρβουνα όλη τη Μεσόγειο και τη Ρωσία. Ωστόσο, η Λέσβος που απελευθερώθηκε το 1912 από τους Οθωμανούς, δεν μπορούσε να σταθεί οικονομικά χωρίς την ελιά της. “Έλεγαν: Εμείς είμαστε η ελιά, αυτή είναι η ρίζα μας”, περιέγραψε η Βερολινέζα, Έλσα Εγγλεζοπούλου, η οποία ήρθε στο νησί πριν από 30 χρόνια για μια διπλωματική που σχετιζόταν με το χορό και τη μουσική κι έμεινε για πάντα.

Έπειτα από τις μελέτες της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας -που έχασε πολλούς φόρους από την καταστροφή-, νέοι ελαιώνες αναπτύχθηκαν, δεκαπλάσιοι σε έκταση από τους προηγούμενους. Φυτεύτηκαν ποικιλίες ελαιόδεντρων ανθεκτικές στις χαμηλές θερμοκρασίες. Η χρυσή εποχή άρχιζε και η οικονομική άνθιση του νησιού ήταν συγκυρία πολλών γεγονότων. “Περισσότερα από 100 ελαιοτριβεία υπήρχαν στο νησί πριν από 100 χρόνια”, πρόσθεσε η κ. Καλάργαλη.

Ταξίδι στην Κωνσταντινούπολη για ένα καπέλο

Το 1/3 των καλλιεργειών παρέμεινε σε τουρκικά χέρια, αλλά η βιομηχανική επανάσταση “έφερε” στο νησί τα σύγχρονα ατμοκίνητα ελαιοτριβεία που επιτάχυναν την παραγωγή. Αναπτύχθηκε παράλληλα η σαπωνοποιία και το εμπόριο, ενώ το λιμάνι της Μυτιλήνης, που ήταν πιο ασφαλές απ’ αυτό του Αϊβαλίου, εξελίχθηκε σε μέγα διαμετακομιστικό κέντρο. Οι ξενιτεμένοι του νησιού έπαιξαν επίσης σημαντικό ρόλο. Αρκετοί θέλησαν να επιστρέψουν στη Λέσβο κι άλλοι ν’ αποκτήσουν ένα σπίτι κι εκεί. Πολλοί ήταν ήδη επιτυχημένοι επιχειρηματίες στην Αίγυπτο, της οποίας ο ελληνισμός άρχισε ν’ αναπτύσσεται στο πρώτο μισό του 19ου αιώνα, μετά τη θέσπιση ευνοϊκών νόμων για το ξένο κεφάλαιο από τον Καβαλιώτη Μεχμέτ Αλί, που κάλεσε κυρίως Έλληνες, στην Αλέξανδρεια.

Ένα κράμα πανίσχυρων οικονομικά και πολυταξιδεμένων Λέσβιων είχε δημιουργηθεί. Ο πλούτος τους αποκαλύφθηκε με ματαιόδοξο τρόπο στο νησί. Τον επιδείκνυαν. “Συναγωνίζονταν ποιος θα έχει το πιο ωραίο σπίτι. Ήθελαν παράλληλα να διαφοροποιηθούν από το διπλανό τους. Είχαν τόσα χρήματα που δεν ήξεραν τι να τα κάνουν. Πήγαιναν έως την Κωνσταντινούπολη, για να αγοράσουν ένα καπέλο! Αυτό έκανε ένας από τους παλαιούς ιδιοκτήτες των σπιτιών που μελετήσαμε. Έχει παίξει σημαντικό ρόλο και το γεγονός ότι -επί Οθωμανικής Αυτοκρατορίας- πολλές ξένες πρεσβείες βρίσκονταν στη Λέσβο”, ανέφερε η κ. Εγγλεζοπούλου. Ένας από τους γιους των πλούσιων οικογενειών, ο Μίτσας Κουρτζής ταξίδευε τρεις ημέρες προκειμένου να κουρευτεί στην Αθήνα, παρόλο που διέθετε κουρεία η Μυτιλήνη.

Η αρχιτεκτόνισσα της παρέας εξήγησε πώς πετύχαιναν τη διαφοροποίηση των σπιτιών: “Συναντάμε ένα μείγμα αρχιτεκτονικών στιλ στο ίδιο κτίριο. Αρχοντικά υπάρχουν πολλά στην Ελλάδα, όμως σπάνια ένα σπίτι έχει επιρροές από πολλά ρεύματα παράλληλα. Αυτό το ύφος το συναντάμε στη Μυτιλήνη. Είχαν επηρεαστεί από τα ταξίδια τους. Μπορεί να συναντήσουμε νεοκλασικά με art deco, γοτθικό και νεογοτθικό ύφος, μπαρόκ και ροκοκό. Έλεγαν: ‘θα κατασκευάσω αυτά που είναι μόδα’ και το έκαναν. Έφερναν και τον εξοπλισμό του σπιτιού τους από το εξωτερικό”. Ξυλόγλυπτα που διατηρούνται και σήμερα, πορσελάνες, πόμολα έφταναν στο νησί από τη Βιέννη, το Παρίσι, το Λονδίνο, την Κωνσταντινούπολη. Είχαν γοητευτεί από την Ευρώπη”. Τα χρηστικά αντικείμενα ήταν από υλικά και τα πορσελάνινα σερβίτσια έφεραν τα μονογράμματα των ιδιοκτητών.

“Η ζωή εν τάφω” στην “Καμπάνα”

 OPEN LESVOS

Στις αρχές του 20ου αιώνα η πόλη της Μυτιλήνης είχε περίπου 17.000 κατοίκους, τρία σχολεία και ένα γαλλικό, ένα νοσοκομείο, πολλά εστιατόρια και παντοπωλεία, καφενεία, ατμοπλοϊκές εταιρείες, τράπεζες και εφημερίδες που ασχολήθηκαν κυρίως με την απελευθέρωση του νησιού. Η “Καμπάνα” του Στρατή Μυριβήλη εκδόθηκε αργότερα, το 1923. Στην εφημερίδα του δημοσιεύτηκε για πρώτη φορά τμήμα – τμήμα το βιβλίο του “Η ζωή εν τάφω”, που προβάλλεται ως τηλεοπτική σειρά από την ΕΡΤ1, όπως και το αριστουργηματικό “Νούμερο 31328” του Ηλία Βενέζη. Ο δεύτερος πέρασε από το Αϊβαλί στη Λέσβο.

Οι μεγαλοαστοί έστελναν τους γιους τους για σπουδές στο εξωτερικό και μόρφωναν τις κόρες τους στο σπίτι. “Οι κυρίες των αρχοντικών -μεταξύ τους- μιλούσαν γαλλικά. Επίσης, στο σπίτι μάθαιναν πιάνο και savoir vivre. Ήταν μια ειδική κοινωνία, στην οποία δεν μπορούσες να μπεις εύκολα. Οι πλούσιοι με πλούσιους παντρεύονταν. Ωστόσο, και η μεσαία τάξη ήταν καλοστεκούμενη”, επεσήμανε η κ. Εγγλεζοπούλου και πρόσθεσε: “Ο τεχνοκριτικός, Στρατής Ελευθεριάδης -γόνος εύπορης οικογένειας- γεννήθηκε στη Μυτιλήνη και ο πατέρας του τον έστειλε να σπουδάσει νομική, στη Γαλλία. Γνωρίστηκε με όλους τους μεγάλους ζωγράφους. Ήθελαν να του δώσουν και τη γαλλική υπηκοότητα! Αυτός ανακάλυψε τον Θεόφιλο και διέσωσε πολλά έργα του. Όμως, αρκετά χάθηκαν, καθώς τα κατέστρεφαν οι νοικοκυρές. Ζωγράφιζε στα σπίτια τους έναντι ενός πιάτου φαγητού, όπως και στον Βόλο. Ήθελε να κερδίσει το φαγητό του, για να έχει το δικαίωμα να κάτσει στο τραπέζι τους. Έργα του υπάρχουν μέσα σε καφενεία και φούρνους, στη Μακρινίτσα! Ο Ελευθεριάδης έφτιαξε το “Μουσείο Τεριάντ”, αλλά και το “Μουσείο Θεόφιλου” (σ.σ. αντίστοιχο υπάρχει και στον Βόλο), στη Βαρειά. Στο “Τεριάντ” υπάρχουν πρωτότυπες λιθογραφίες του Πικάσο, του Ματίς, του Μιρό, του Σαγκάλ κ.α. Η Ελλάδα δεν έχει καταλάβει τι θησαυρό έχει στη Μυτιλήνη”.

Στο “Αρχοντικό Ελύτη” γράφτηκε Ιστορία

 OPEN LESVOS

Γόνος εύπορης οικογένειας ήταν και ο Οδυσσέας Ελύτης, ο οποίος γνώρισε τον Στρατή Ελευθεριάδη στο Παρίσι, όπου κατέφυγε κατά την περίοδο της δικτατορίας (1969). Ήταν γιος του Παναγιώτη Αλεπουδέλλη από την Παναγιούδα και της Μαρίας Βρανά από τον Παπάδο. Ωστόσο, ο νομπελίστας ποιητής γεννήθηκε στην Κρήτη και μετακόμισε μόνιμα στην Αθήνα, λόγω των επαγγελματικών υποχρεώσεων του πατέρα του, που ασχολείτο με τη σαπωνοποιία μαζί με τον αδελφό του Θρασύβουλο. Όταν ήταν 4 χρόνων -το 1915- ταξίδεψε για πρώτη φορά στη Μυτιλήνη. Τα καλοκαίρια επισκεπτόταν το νησί κι έμενε στην εξοχική κατοικία του θείου του, στη Σουράδα. Πρόκειται για το “Αρχοντικό του Ελύτη”, όπως συνηθίζουν να το αποκαλούν μέχρι σήμερα. Το σπίτι διαθέτει οκτώ υπνοδωμάτια, εκλεπτυσμένα σαλόνια και χώρους για το προσωπικό στο υπόγειο. Από τη βεράντα του ο Οδυσσέας Ελύτης αγνάντευε τη θάλασσα.

Φωτό Εξωφύλλου Γιώργος Τσούμπας

ΔΕΙΤΕ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΑ ΣΤΟ

στο https://www.news247.gr/afieromata/anoixame-archontika-mytilinis-epikentro-istorias-theretro-elyti.6705952.html?fbclid=IwAR1IRecrqHp5MQ9xSs4I6dMvGkoMKwWufkr2_YueD2EjFbJFKkfgaFBqKYA